Никитина Юлия Германовна

Материал из Воршуда
Перейти к навигацииПерейти к поиску

Ноку но эн шуы «ноку но!»[править]

Ю. Г. Никитина

Юлия Никитина егит удмурт азьветлӥсь. Тодмо луиз удмурт егитъёслэн «Шунды» огазеяськонэнызы кивалтэменыз. Али со Улосэз азинтонъя институтын быдэсъясь директор луыса тырше, Егитъёслэн парламентазы пыриське. – Пичи дыръяд ик Шаркан ёрослэн сцена вылаз пиштӥд. Кин дышетӥсед-валтӥсед вал?

- Котькыӵе ужъёслы монэ мама бурдъя. 5 аресысен со монэ сцена вылэ поттӥз. Али ке но лӧпкытъя. Кытчы гинэ уг пыриськиськы, ӵошатсконъёсысь вормыса-а, келяса-а бертӥсько, со котьку шумпотэ мон понна, вуоноезлы оскон сётэ.

Папа озьы ик котьку мон вӧзын. Пиосмуртъёс трос уг верасько ке но, шӧдӥсько мон понна шумпотэмзэ. Мама адямиос азьын мон сярысь уг поттылы, нош папа котьку но ваньмыз азьын ушъяса вералоз. Семьяямы ми кык кузя нылпиос: мон но Даши сузэре. 17 аресозь семьяын огнам будӥ. Школаме быдтэме бере, мама мынэсьтым нырысьсэ, дыр, бадӟым визь-кенеш куриз, аслэсьтыз кӧто луэмзэ вераз. Даши шоры учкыса, али кӧт уг тыр. Кызьы ми сотэк улысалмы? Арлыдэным сэрен со мыным нылы кадь потэ. Мама шуэ, ми туж пӧртэмесь. Али со но семьяямы огназ нылпи будэ. Мон пичи дыръя ик ас пичи дуннеям улӥ, калык пӧлын туж уг яратӥськы вал ветлыны, весь ас поннам кариськылӥ. Нош Дашимы гурт кузя шальтыр-вальтыр ас понназ ветлэ, ваньмыныз вераське, дорын пукыны чик уг чида.

- Тон ӟучомем гуртысь. Удмурт кыллы, культуралы мамаед ик-а яратон пыӵатӥз?

Вордӥськи Шаркан ёросысь Сосновка черкогуртын. Вордӥськем интые ӟучомемын. Удмуртлык пала кожеме но мамаен герӟаськемын. Дэбес ёросэ быръён ужрадъёсъя вуылӥзы Светлана Смирнова но Надежда Уткина. Соку соосын нырысьсэ пумиськи. Мон пичи вал ай, 8 аресъем маке. Соку, номырзэ валатэк на сцена вылэ потыса, кырӟай «Италмас» кырӟанэз. Соку Надежда Эдуардовна монэ синйылтӥз, ӧтиз «Шундыкар» лагере. Со дырысен котькуд гужем отчы ветлылӥ. Отысен ик тодматски мукет удмурт усточиосын, тросэныз али ке но кусып возиськом. «Шундыкарлы» луыса валатэк кыли, кызьы удмурт кыл, удмурт культура пушкам каръяськизы. Школаез быдтыса, «Шундыен» эшъяськонме азьланьтэме потӥз, соин «Шундыкаре» вожатой луыса мынӥ, пыриськылӥ «Шундылэн» ужаз. Ӟучомем гуртысь потыса, мон туж шуген вераськисько вал удмурт кылын. «Шунды» удмуртомытӥз.

- Школа дыръёсыд маин тодад кылизы?

- Туж визьмо ӧй вал кадь. Но туж тыршылӥ. Мамае географилы дышетӥсь луыса ужаз. Вылаз ик, со классэн кивалтӥсе вал. Со ноку ӧз висъя монэ мукет пиналъёс пӧлысь, со понна солы бадӟым тау! Школаын котькуд ужрадэ пыриськыны тыршылӥ, быдэс классмы сыӵе вал. Соосын ӵош ми котькуд уж борды басьтӥськыны дасесь вал. 9-тӥ классозь дышетски гуртам ик, собере Ижысь Гуманитарной лицее пыри. Потэ вал тросгес ас бордам ужаме, шӧдонэ кылдӥз, эшшо но будэме потэ шуыса. Соин, дыр, мон Ижевске шонтӥ. Но али со понна чик уг жаляськы. Школаме воштыны мон понна бадӟым но секыт вамыш луиз. Анай-атаелэсь туж мӧзмылӥ, собере дышетскон туж секытэн сётскиз, оценкаосы соку ик уродэсь луизы. Аслам школаям мон кизили вал, нош татын... Со туж зӥбылӥз. Дасэтӥ классын туж секыт йӧтӥз. Азям ужпум пуктӥ – югдурез тупатоно, лицейлэсь мае басьтэме луэ, ваньзэ басьтоно. Лицейысь но удмуртлыкен висисьёсты шедьтӥ - одӥг классэ Пороз гуртысь Нелли Лопатинаен сюрим. Нош классэнымы Ангелина Ефремовна Решетникова кивалтӥз. Лицеез быдтӥ умой, со улонам туж трос инвисъёс усьтӥз. Данъяськисько, отын дышетски шуыса.

- Дышетскондэ азьланьтӥд Удмурт университетысь история факультетын. Малы сое бырйид? Тыныд золгес тупа кадь кырӟан, театр...

- Бен, трос малпаськоно луиз. История факультет перспективной потӥз. Историкъёс котькытын но котькинэн ужаны быгато. Нырысетӥ арзэ нош ик учкыса гинэ улӥ, отӥяз ӧраз пыри ни. Трос пол пыриськылӥ «Студвесна» ӵошатсконэ. Берпуметӥ курсын элькунамы вормись луи. Собере Тюмене, Россиысь «Студвеснае» вуылӥ. История факультет пушкам исследователез усьтӥз. Тросэз дышетскон ӧрзэс вошъязы, нош мон, огпол кутскыса, нокытчы ӧй ни тэтча. Кыкетӥ доре археологияя но шаертодонъя кафедра луиз. Нырысетӥ курс бере археологияя практикае потамы. Соку аслым шуи, ноку но раскопкаосы уг поты ни шуыса, археолог но уг луы! Шаертодон ӧре вамыштӥ. Туж ӟеч научной кивалтӥсе Ирина Григорьевна Шапран вал, туж солы дыши. Вить ар куспын эскерылӥм топонимика удысэз. Дипломелэн темаез Вотка шурлэн топонимъёсыз луиз. Та уж бордын вить дышетскем аръёсме ик ужай. Аслэсьтым Шаркан палъёсме ик эскерылӥ. Оглом учконо ке, факультетамы дышетӥсьёс но ӟечесь, студентъёс но устоесь. Мерлыко ужын но историк луэме туж юрттылэ. Та ӧнерез валаса, тон быгатӥськод туала политикаез адӟыны-валаны, азьлозэ чакланы, вуонозэ малпаны. Та факультетысь номырлэсь кышкатэк потӥськод.

- Студент вакытад ик рос-прос пыриськыны кутскид мерлыко уже...

3-тӥ курсысен луи «Шундылэн» тӧроез. Соку мыным нош ик секыт луиз. Кулэ вал дышетскыны но, общественной ужен но вырыны. Котьку но кыстӥськи горд дипломлы. Со малпанме быдэстыны быгатӥ ик! Ас бордам туж трос ужано луиз: дырез шонер радъяны дышетски, трос лыдӟиськи. Анай-атае но, эшъёсы но, дышетӥсьёсы но юрттӥськизы. Соин, дыр, кулымон секыт ӧй вал. Туннэ егитъёслы луонлыкъёс сётэмын, нош ми азьтэмъяськиськом. Ужаны, малпаськыны кулэ шуыса, тросэз уг валало на. «Шундыен» кивалтӥ кык ар. Со улонам туж бадӟым пытьы кельтӥз. Шӧдтэк шорысь огазеяськонлэн тӧроез луи. Али лэсьтэм ужъёсы шоры учкыса, ваньзэ мукет сямен лэсьтысал кадь потэ. Йӧн-йӧн огазеяськонэн дасяськем мурт кивалтыны кулэ. Удмурт егитъёслэн огазеяськонзы дырен ӵош мед вамышъялоз.

- Тон ужакуд, кыӵе выль ужъёс кылдӥзы?

- Мынам валтӥсь малпанэ – ёросъёсысь егитъёсты уже кыскыны. Соос али ке но сайкамын ӧвӧл. Гуртысь егитъёс «Шунды-ез» мед тодозы, солэн ужъёсаз пыриськозы. Соку кутским «Вуюись» программамес. Аслам ялан дышетскеме потэ бере, мукетъёсты но дышетсконэ кыскыны турттӥ. Тодэм нянь уг куры, шуо. «Вамыш» лагерьлэсь но пуштроссэ воштӥм со аръёсы. Сое туала вакытэ кулэ луись ӧръёсъя карим: ужбергатон, дизайн, политика. Уж быдэсак, азьло сямен ик, удмуртлыкен герӟаськемын вал. «Шундыкаре» выль ӧр пыртӥм – психологен ужан. Огазеяськонэн секыт-а вал люкиськыны?

- Умой тодӥсько на отчётно-выборной конференция бере бӧрдэмме. Огвакытэ туж мӧзмылӥ, мыным со кулэ вал. Нош куке тон палэнысен учкиськод уж шоры, кылдо выль малпанъёс. Али асме со ӧрын ик шӧдӥсько: ужасько егитъёсын, удмуртлыклэсь но уг палэнскиськы. Мыным таин окме. Со туж бадӟым кылкутон – вань удмурт егитъёс понна кыл вераны. «Шундыез» выльдоно. «Шундылы» уг тырмо пӧртэм удысъёсысь ӧнерчиос: ужбергатон, маркетинг, PR.

- «Шунды» бере улонад выль бам усьтӥськиз - Улосэз азинтонъя институт.

- Улосэз азинтонъя институтэ но «Шундылы» луыса шеди. Солэн уженыз тодматски Татьяна Прокопьева пыр. 2000-тӥ арын «Шундыен» со кивалтӥз, ми соин туж эшъяським. Куке лицейын дышетски, ӝужаз, йӧн-йӧн пыд йылаз султӥз институт но. Вал бадӟым гражданской форумъёс, кудъёсаз мон но волонтёр луыса пыриськылӥ. Лицейын дышетскыку, одно ик кытын ке но практика ортчыны кулэ вал. Соку куриськи ужаны институтэ. Волонтёр луыса мар но со ужай, солань-талань бызьылӥ. Мукет аръёсы но, «Шундыен» кивалтыку, соин кусып вози. Университетэз йылпумъяса, аслым ужан инты утчаны кутски. Светлана Константиновна Смирнова институтэ ӧтиз. Озьы мынам уже кылдӥз. Директорлэн воштӥсез луыса ужаны кутски, собере быдэсъясь директор луи. Мон понна со бадӟым дан. Туж шумпотӥсько Светлана Константиновналэн бурд улаз ужамелы. Со туж трос быгатӥз лэсьтыны удмуртлык но Удмуртия понна. Али но туж трос кужымзэ та ужлы сётэ. Ми соин туж эшъяським, мыным со кыкетӥ анае кадь потэ, со но монэ «нылы» гинэ шуэ. Мон сое туж гажасько, весь кужымезлы паймисько. Улоназ солэн туж бадӟым кайгу луиз, но со ӧз чигиськы, пырпотыны кужым шедьтӥз. Улосэз азинтонъя институтлэн аслаз бадӟым кужымез вань – со калыклэн ӟеч малпанъёсызлы, проектъёсызлы юрттыны тырше. Вань ке адямилэн бадӟым малпанэз калыкмес, котыр улонмес умойлы воштыны, ми котьку дась юрттыны. Та вакытэ институт ӝужан вакытъёсаз кадь ик кужмо уг ужа ке но, кужымзэ ӧз ышты. Пӧртэм ӧръёсъя ужаны тыршиськом. Валтӥсь малпанмы: адямиос котыр улонзы понна кыл кутыны мед дышетскозы, пӧртэм ӟеч, пайдаё малпанъёсынызы улонмес мед чеберматозы. Нимысьтым «Удмуртлык» ужан ӧрмы ӧвӧл ке но, удмурт шӧм котькудаз пыремын. Пиналъёс понна «Активатор» проект радъяськиз, егит блогеръёс куспын премия карим, Кылъёсъя нырысетӥез фестиваль но ми юрттэмен радъяськиз. Мыло-кыдо пыриським «Быгы – фин-угор дуннелэн шоркарез» проектлэн улоназ. Котькуд ужез радъян понна коньдон утчаны кулэ. Та ласянь но бадӟым уж нуиськом. Тыршиськом институтэ тросгес пӧртэм удысъёсысь ӧнерчиосты ӧтчаны. Али гурт туризм удысъя ужаны тыршиськом. Мон малпамъя, со быгатоз удмурт гуртъёсмес улӟытыны, азинтыны.

- Ужъёсыд трос бере, яратонлы дырыд кыле-а?

- Яратон адямиез котьку шудо каре! Куке ми Виталикен тодматским, мон сое чик уг валаськы вал. Нуналысь нуналэ матэгес луиськом. Тодматским ми удмурт дискотекаын. Мон соку Дмитрий Загребинэн ужай, кырӟай. Нош Виталик ваньмон дыръяз клубъёсын крезьгур бергатыны яратэ. Тодматскыкумы со вал диджейлэн пультэз сьӧрын. Солы крезьгурме сётыны мынӥ, нош флэшкаям тачак вирусъёс вылӥллям. Соос клубысь вань компьютеръёсты быдтӥзы. Час куспын Виталик ваньзэ тупатыса вуттӥз, мон кырӟай. Берло трос пол та учырез тодамы вайылӥм на. Со вал нырысетӥ тодматсконмы. Берло ини Интернет пыр кусыпмес возим. Виталик мыным пӧртэм крезьгуръёс келялляны кутскиз. Сыӵе гуръёсты мынам нокытысь но кылылэме ӧй вал на, соос котьку но сюлэмам туж лякиськылӥзы. Возьмаса улыны кутски выль кырӟан келямзэ. Нунал-кык уг ке лэзь, асме оломар кадь шӧдылӥ. 2012-тӥ арын 8-тӥ Мартэ со монэ ӟечкылаз, со дырысен кутскизы зэмос кусыпъёсмы. Котьку эшъёсылы но мамалы удмуртлы ноку но уг бызьы шуылӥ. Удмуртъёс мыным туж дыгесь пото вал... Мама огвакытэ Алнаш палъёсысь пиосты вералляны кутскиз. Соос, пе, ӟечесь, бызёно кадесь. Виталикен кусыпъёсмы юнмам бере мамалы верай, Алнаш палъёсысь эше вань шуыса. Солэн синъёсыз соку ик ӝуатскизы. Но солы одно ик тодыны кулэ, кыӵе адямилэн образованиез, кин луыса со ужа. Куке анаелы Виталик пӧраськись шуыса верай, солэсь ымнырзэ адӟоно вал... Укыр огшоры потӥз, лэся. Но Виталик буйгатӥз: «Адямиос котьку но сиськозы, соин пӧраськисьёс котьку но кулэ луозы». Виталик – романтик. Сыӵе адями, кудӥз мыным кулэ. Со весь паймытэ, шумпоттыны быгатэ. Туж яратэ ас ужзэ. Котькуд нунал пӧраськыны мылкыд кулэ ук! Со диджей на бере, уг быгаты улыны крезьгуртэк. Ӝытлы быдэ утча выль кырзанъёс. Со весь мае ке но тунсыкозэ, татчыозь кылымтэзэ шедьтэ. Али дасяськиськом бадӟым ужрадлы – сюанмылы. Оскымон кие шеди шуыса, валасько. Ми соин туж пӧртэмесь, но ог-огмылы туж тупаськом.

- Сюан бӧрсьы мар карыны малпаськод?

- Ми кыкнамы ик пыриським Америкаын гурт туризмъя стажировкалы конкурсэ. Табере кыкнамы ик дасяськиськом отчы. Мыным та тема туннэ нуналлы туж тунсыко луэ. Отчы Россиысь 5 адями гинэ мыноз. Куке но аслым верай вал: «Мон ноку но уг мыны Америкае!» Но... Ноку но эн шуэ «ноку но!»

Источник:

Никитина, Ю. Ноку но эн шуы "ноку но!" / Ю. Никитина ; записал Д. Шиляева // Удмурт дунне. - 2014. - 22 авг. - С. 10, 15 : фот. - (Тӧр шорын).

За предоставление материала выражаем огромную благодарность редакции газеты "Удмурт дунне"