Загребин Егор Егорович

Материал из Воршуда
Версия от 14:41, 6 февраля 2015; Admin (обсуждение | вклад) (1 версия импортирована)
(разн.) ← Предыдущая | Текущая версия (разн.) | Следующая → (разн.)
Перейти к навигацииПерейти к поиску

Мон оскисько…[править]

Загребин Е. Е.

Егор Егорович Загребин вордӥськиз Якшур-Бодья ёросысь Кутоншур гуртын. Ленинградысь А. Н. Островский нимо театральной институтэз йылпумъяса, Удмурт театрын актёр луыса ужаз, собере Ижысь телестудие выжиз. Отын 11 ар ӵоже режиссёр но чеберлыко литератураез калыке вуттонъя редактор вал. 1992-тӥ арын «Инвожо» журналлэн редакторез луиз, али Удмуртиысь писательёслэн огазеяськонэнызы кивалтэ.

Егор Загребин литературае сюрес лёгиз «Тулыс зор» драмаеныз. Собере «Тӧдьы юсь», «Портрет», «Мынам яратонэ татын», «Ошмес» драмаос, «Исьток но Насьток», «Эн кушты монэ, туганэ» комедиос, «Эш-Тэрек» легенда гожтэ. Ваньмыз соос Удмурт театрын пуктэмын.

Писатель нылпиослы но мӧйыослы веросъёс, повестьёс гожъя. Соос «Нюлэс куараос», «Палэзь ӟускиос» книгаосын потӥзы.

Егор Загребин – Россия Федерациысь культура удысысь дано ужась, Удмурт Республикаысь Кун премилэн лауреатэз.

Мушкась

- Егор Егорович, тӥ вань улондэс мушъёсын выриськоды ини. Кытысь сыӵе соосты тодон, яратон пыӵаз?

- Кыӵе писпуысь ӵыжин усьыса будэ, сыӵе ик солэн пушъетэз, модосэз но луэ. Милям выжымы революцилэсь азьло ик мушен выремын. Тятяе вань улонзэ колхозлэн пасекаяз ужаз, ассэ колхозэ ӧз ке но кутэ. Малы ке шуоно нырысь со ас понназ кариськыса, нимазъяськыса улӥз. Ӟеч улӥз. Собере кулаке поттӥзы, пытсэтэ пуктӥзы. Отысь потэм бераз колхозэ ӧз кутэ ни. Отчы пырыны заявление куинь пол гожтӥз ке но. Тятяе гуртысьтымы туж трос калыкез муш утьыны-вордыны дышетӥз. Но мон со борды кутски 40 арескам гинэ. Малы ке но уйвӧтам мушъёсты адӟылыны кутски. Солэсь азьло шутэтскыны котькуд ар лымшор пала ветлӥсько вал. Соку милемлы, театрын ужасьёслэн огазеяськоназы пыремъёслы, юге путёвка 20 манетэн гинэ сётылӥзы.

Тятяе 1959-тӥ арын, мон Ленинградын дышетскыку, кулӥз. Али малпасько ини: солэн лулыз монэ мушъёс борды берытскыны косӥз, луоз. 25 ар пала ини мон мушъёслэн утись-вордӥсьсы.


«Ефрейтор» яке «генерал»


- Пичи дырды война вакытэ тупаз. Кыӵеен со тодады кылиз?

- Син шоры соку ик таӵе суред пуксе: Якшур-Бӧдьяе нуись бадӟым сюрес урдсын нылкышноос пуксемын но, лыдэмзылы чидатэк, тэйёссэс бичало, ог-огзылэсь йырсиысьтызы утчасько. Мон ачим но, вань калык но тэйёсын колӟаськемын вал. Тэй ведь ёрмонлэсь гинэ уг поты, нырысь ик со бадӟым куректонлэсь, курадӟонлэсь потэ. Мынам чакламея, адями секыт курадӟыса висьыны кутске ке, али но сое тэй басьтэ. Война вакытысь вань курадӟемъёсты вераса но уд быдты. Милям гуртмы пыртӥ котькуд нунал шай вылэ кулэм муртъёсты нуллӥзы. Кулэм валъёсты но сиылӥзы, бусыын сисьмем картошка октылӥмы. Пӧртэм турын-куаръёсты, будосъёсты сиемын, калык кӧтыз тордыса ветлэ вал. Спичка ӧй вал. Ог-огзы доры учогысь кылем ӝулы ветлылӥзы.

- Ленинградэ дышетскыны мыныны кин ке индылӥз-а?

- Дас классэз быдтӥ но, колхоз кузё монэ, ас интыям кельтыны малпасько шуыса, Пазялысь гурт ужасьёсты дасясь школае дышетскыны ыстӥз. Отын кык арня дышетскыса вуи но, эшъёс шуо, татын, пе, бригадир гинэ луод. Нош мынам «генерал» луэме потӥз, малы мыным «ефрейтор». Документъёсме басьтӥ но Иже шонтӥ. Но пединститутэ пырыны бер вал ини. Гуртэ бертыны возьыт. Отчы-татчы утчаськыса, крезьгуръя училищее пыри. Арганэн шудыны быгатӥсько вал, кырӟаны но куарае вань. Отын ӝыны ар дышетскыса вуи но, милемыз Пантелей Кузнецовен Удмурт театре ӧтизы: массовкаын, пе, шудӥсь кулэ. Нырысь ик И. Гавриловлэн «Азин» пьесаяз шудӥм. Ӝыны ар ортчыса, Ленинградысь Островский нимо театральной институтэ дышетскыны мыныны конкурс ялӥзы. Мон конкурсэз ортчи.


Пень бичась но «баӵко»


- Нош гожъяськон удыстэс ку мытӥды?

- Мон сизьыметӥ классын дышетскыку, «Советской Удмуртия» газетын Степан Широбоков ужа вал. Урамысен милемыз, колхоз бусые пень бичаса поттӥсь пиналъёсты, дугдытӥз но шуиз: «Ужамды сярысь асьтэос ик газетамы гожтэ ай». Мон гожтоно кариськи. «Советской Удмуртиысь» статьяе понна куинь манет басьтӥ. Туж шумпотӥ. Лавкаысь кампет басьтӥ но мемиме ушъяськыса куноятӥсько. Со уг оскы, лушкад, дыр, кытысь ке, шуэ. Соку ведь куинь манет бадӟым коньдон вал. Мырдэм оскиз. Гожъяськон мылкыды ӝутскиз. Газетэ инкуазь суредъёсты, тылобурдоос, пӧйшуръёс сярысь чакламъёсме гожъяны кутски. Трос гожъяй. «Советской Удмуртие» «Натуралистлэн сэрегаз» ыстылӥ.

- Гуртты сьӧд нюлэс дурын вал, дыр, соин инкуазез ӟеч тодӥды?

- Бен. Пасекамы но нюлэс дурысь кушын вал. Школаын дышетскыкум ик, пӧшураны ветлылӥ. Гуртысь бырем солдатъёслэн ог 6-7 пыӵалзы ми киын улӥз. Таӵе учыр но вал. Гуртамы НКВД-ын ужасьёс ӵемысь ветлылӥзы, калыклэсь берпум скалъёссэ, пудо-животсэ тыронъёссы интые таласа нуылӥзы. Ми эшъёсыным соосты нюлэскысен пыӵалъёсын пумитаны дасяським. Ярам, Инмар соосты мукет сюрес вылэ поттэм. Ато ваньмес берло шимес кыл кутытысалзы.

- «Тень Алангасара» фильмын тӥ баӵколэсь рользэ шудӥды.

- Та фильмлы сценарий Ар-Серги гожтӥз но, отын шудыны артистъёсты утчано луизы. Ми фильмлэн режиссёреныз Аркадий Черниенкоен Ижысь телестудиын ӵош ужамы вал. Со монэ мукет артистъёс пӧлысь бырйиз.

- Тӥледлы та фильм сюлэмдыя-а?

- Меӵак вераса, ӧзгес кельшы. Отын туж трос ог-огенызы герӟаськисьтэм мултэс интыосыз, соос одӥг сюресэ нуись сюжетэ уггес пыро. Но со нырысетӥ фильм вал ай, янгышъёстэк уг луы. Жаляса верано луэ, та уж ӧз азьланьтӥськы ни.

- Тодӥсько, тӥ Инмарлы оскиськоды. Кыӵеен со тӥ азе пуксе?

- Черке ӵем вуылыны уг кылды. Мынам черке аслам пушкам. Инмар курадӟон пыр потӥсь адямиез чакласа возе. Кызьы со ассэ сыӵе учырын возьматоз, кыӵеен кылёз. Адямилы курадӟон нимысьтыз нокин уг сёты, со сое ачиз шедьтэ.

- Утёз-а кадь со удмурт калыкмес?

- Бадӟым этнограф Николай Гумилёв (Анна Ахматовалэн но Лев Гумилёвлэн пизы) 1985-тӥ аръёсы «Храм» передачаяз удмурт калык сярысь таӵе кылъёс вераз: «Мон тодӥсько одӥг удмуртэз. Со аслаз курадӟемез сярысь сомында вераз. Мон малпасько, дунне бырон вакытэ удмуртъёс Инмарлэн Ноев Ковчегаз сюрозы». Мон солэн верамезлы оскисько. Асьме кадь чидась калыкез мон нокытысь но уг тодӥськы.

Но берло дыре, жаляса верано луэ, калыкмы быре. Туж трос юисьёс, азьтэмъяськыса ветлӥсьёс кылдӥзы. Мон малпасько, со анай-атайёслэн но янгышсы: грамоталы дышетӥзы, нош кызьы улыны ӧз дышетэ.


Кышноос но нылъёс


- Удмурт театрмы сярысь малпандэс тодэм потэ вылэм.

- Удмурт театрез ужаны кутскем дырысеныз со быроз ини, шуо. Сыӵе супыльтӥсьёс удмурт калыклэсь быронзэ возьмало. Ваньмыз – Инмар бордын. Со Ачиз чаклалоз, дунъялоз, кин быроз но кин улоз. Театрмылы кемалась кулэ ини выль юрт. Ато вылӥ кивалтӥсьёсмы арысь аре оскыто, нош асьсэос «зоопаркъёс» лэсьтыны коньдон кисьто.

- Пьесаосады тӥ быгатыса возьматӥськоды кышномуртлэсь лулпуш дуннезэ. Нош улонын тӥледыз кыӵе ке кышномурт валаз-а?

- Ӧз.

- Кыӵегес кышномуртъёс ярало?

- Небыт сямо, зӥбыт. Визьмыз но мед луоз. Серекъякуз бадӟым куараен медаз горекъя.

- Тӥляд мемиды сыӵе вал, дыр?

- Бен. Со туж йӧно кышномурт вал, нокинэн ноку ӧз керетылы, ассэ улӥе ӧз уськытылы.

- Сямдыя тӥ пуштылӥсь. Со люкетэ кадь-а яке юрттэ-а?

- Монэ кин ке зол куртче ке, мон сое уг веша. Пумит кариськисько, куаретыны но быгатӥсько. Сыӵе сям куддыръя кулэ но луэ. Кылсярысь, театрын артистлы со юрттэ. Нош кивалтӥсьлы возиськыныгес кулэ.

- Быгатӥськоды-а возиськыны?

- Тыршисько, но котьку уг пӧрмы. Инкуазен сётэмез зӥбыны шуг.

- Пиды тодосчилэсь ужзэ бырйиз. Кӧтты ӝож уг луы-а?

- Уг. Школаын дышетскыкуз ик историен тунсыкъяськиз. Соя ик сюрес бырйиз, историк-этнограф луиз. В. Владыкинэн ӵош ужало. Пие 24 арескын наукаосъя кандидат луиз, али наукаосъя доктор луон бордын ужа.


Коньдон – воньдон


- Кинэ ке, пе, коньдон яратэ, кинэ ке, – уж. Тӥледыз мар яратэ кадь потэ?

- Уй но нунал тыршыса гинэ кисыям коньдон пыре. Ньыльдон арескысен отпускам одӥг пол но шутэтскеме ӧвӧл. Котькуд гужем писпуостӥ муш палэп кутыса ветлӥсько. Самой пӧсь нуналъёсы. Нош секыт муш умортоосты кӧня ӝуткано луэ. Чечы огшоры уг сётӥськы. Сое кыскон понна, вылысьтыд сю пуд нюлам вудэ кисьтоно луэ.

- Мае чидаськоды, нош мае синазькыль кариськоды?

- Выльдӥськон вуэмен, быдэс странамы нюре усиз. Но мар карод, чидаськод. Адямилэн йыраз коньдон гинэ берга на. Коньдон – со воньдон. А. Чехов пьесаысьтыз персонажъёсыз пыр шуиз: 2010-тӥ арын, пе, Россия ӝотрак сяськаялоз. Мон солы оскисько. Малы ке шуоно котькуд ӝутскон усёнысен кутске.

- Малы йыбырттӥськоды?

- Мон котьку ӟеч, алдаськисьтэм, мукетъёссэ жалясь, гажась, тупаса улӥсь адямиез сӥлы карисько. Солы йыбырттыны но дась.

- Гожъяськись, драматург ӧй ке луысалды, кыӵе удысын ужасалды кадь потэ?

- Тятяелэсь ужзэ азинтысал, мушкась луысал.

Йылпумъяса тазьы вераме потэ на: адями кырӟатэк уг улы. Нош кырӟанэз гожъясь луыны кулэ. Соин ик дунне вылын гожъяськисьёс уз быре. Власть но, вылӥ кивалтӥсьёс но котькыӵе мед вошъяськозы, но огшоры адямилы литература котьку кулэ луоз.


Источник:

Загребин Е. Е. Мон оскисько... / Е. Е. Загребин ; записала Г. Романова // Удмурт дунне. - 2004. - 30 июля. - С. 6, 11. - (Удмурт кизилиос).

За предоставление материала выражаем огромную благодарность редакции газеты "Удмурт дунне"